RESSAMLAR

Ivan Ayvazovski

John Frederic Lewis

Joseph Schranz

Antoine Ignace Melling

Thomas Allom

William Henry Bartlett

IVAN AYVAZOVSKI

1817 yılında, Osmanlı dönemindeki ismi “Küçük İstanbul” olan Kırım’ın Feodosya kentinde dünyaya geldi. Saint Petersburg’da resim eğitimi gördü. 138 ayrı şehirde sergi açtı. 6.000’den fazla tablo yaptığı biliniyor.

İstanbul’u en çok resmeden isim olarak bilinen, Ermeni asıllı Rus ressam, ilk olarak 1845 yılında İstanbul’a geldi. Osmanlı Sultanları Abdülmecid, Abdülaziz, V. Murat ve II. Abdülhamit dönemlerinin saraya en yakın ressamlarından biri oldu. Özellikle Sultan Abdülaziz ile yakın ilişkileri, birlikte resim yapmaya kadar vardı. Osmanlı Sultanları tarafından çeşitli nişanlarla ödüllendirildi.

Marinist ressam olarak ünlendi. Rus donanmasının resmi görevlisi olarak savaş gemilerinin resimlerini yaptı. Deniz dalgalarının resimlerindeki gerçekçi tasvirleriyle “Deniz resimlerinin şairi” olarak da anılır.

Kırım Savaşı (1853-1856) ve 93 Harbi (1877-1878) Osmanlı-Rus savaşlarına tanıklık etti. O dönemlerde Rusya’da, İstanbul (Çarigrad) tabloları öylesine ilgi görüyordu ki, 200’den fazla İstanbul tablosu yaptığı biliniyor. Dönemin Rus gazeteleri, Ayvazovski’nin İstanbul tablolarının satış adedinin 500’ü aştığını yazarken, Ayvazovski kopyalarının artışına dikkat çekiyorlardı…

JOHN FREDERICK LEWIS

19. yüzyılın pitoresk düşler kenti İstanbul, şehri gerçekte görmemiş ressamlara dahi ilham kaynağı olmuştur. İstanbul’u görmeden çizen ressamların en ünlüsü John Frederick Lewis’dir.

İstanbul’u daha önce ziyaret eden Coke Smyth’in desenlerinden yararlanarak yaptığı İstanbul görünümleri kentin “pitoresk” sıfatını ne kadar hak ettiğini gösterir niteliktedir.

Mimari yaklaşımların öncelik kazandığı Lewis’in İstanbul tablolarının ayrıntı zenginliği hayranlık uyandırmaktadır.

Pitoresk Doğu, Lewis’in tüm tablolarında hakim bir anlayıştır. Nüfusu 500 binleri bulan payitaht İstanbul’un sakinliğini ve kayıkçıların kürek şıpırtılarını, martıların seslerini duyar gibi olursunuz.

Lewis’in resimlerinin yer aldığı Illustrations of Constantinople albümünün üzerinde 1835-6 tarihi yazılıdır. Oysa Lewis İstanbul’u 1837’de ziyaret eder. 56x39 cm boyutlarındaki Albüm pitoresk resim sanatının en özgün eserleri arasındadır.

• Lewis’s Illustrations of Constantinople albümü, Ayşe Yetişkin Kubilay’ın sunum metniyle 2013 yılında Denizler Kitabevi tarafından yayınlanmıştır.

JOSEPH SCHRANZ

İspanya doğumlu Alman ressam Schranz, 1818’de ailesiyle Malta’ya yerleşmiştir. 1830’lu yıllarda geldiği İstanbul’u etkileyici biçimde resmeder. Schranz’ın pitoresk-düşsel panoromik İstanbul Boğazı görünümleri, takdim edildiği Sultan Abdülmecid’in büyük beğenisini kazanır.

Daha çok suluboya tablolarıyla tanınan Schranz’ın İstanbul’a ilişkin çok sayıda taş baskı gravürü de bulunmaktadır.

Leon Jean Baptiste Sabatier’in Paris’te taşbaskı tekniği ile çoğalttığı ve M. Missirie tarafından Sultan’a takdim edilen resmin altında; “Topkapu Saray-ı Şahâne’den kûh-ı Yuş’a canibine kadar halid-i şahanelerinde mevcud Kadiye Köşkü mevkiinde alınan panorama resmi” açıklaması yer almaktadır.

Sultan II. Mahmut, yetenekleriyle bizzat ilgilendiği Schranz’ı 1838 yılında Mekteb-i Harbiye-i Şahane’ye resim öğretmeni olarak tayin eder. Türkiye’de uzun yıllar kalan Schranz’ın, aynı dönemde pitoresk İstanbul’u resmeden batılı ressamlardan farklı olarak tablolarındaki Osmanlıca harflerle yapılan açıklamalar dikkat çekicidir.

İstanbul Boğazı’nın her iki yakasını Karadeniz’den Marmara Denizi ile buluşmasına kadar iki ayrı panoramik tablo ile resmetmesi, İstanbul’un romanı gibidir. Bir fotoğraf gibi boğazın tüm kıvrımlarını ve evlerini bir nakkaş titizliği ile tablolarına işlemiştir.

ANTOINE IGNACE MELLING

Almanya topraklarında doğdu. 1802’ye kadar 18 yıl İstanbul’da yaşadı. Mimarlık ve resim eğitimini Fransa’da aldı.

Almanca, Fransızca, İtalyanca biliyor, biraz da Türkçe konuşabiliyordu. Himayesinde yaşadığı Hatice Sultan ile yazışmalarında, birlikte geliştirdikleri, Latin harflerini kullanarak, Osmanlıca Türkçesinde yazı diliyle görüşmelerini ileri düzeyde yürütebiliyordu.

Resim ve mimari yetenekleriyle İstanbul’da saray, yalı ve çeşitli elçilik binaları inşa etti. Hayranı olarak yaşadığı İstanbul’un resimlerini yaptı. Saray mimarı olarak, Osmanlı devletinin hizmetinde bulundu.

İstanbul’un en değerli görsel kaynaklarından biri olan “Voyage Pittoresque de Constantinople et des rives du Bosphore” kitabındaki Melling gravürleri, bakır levha üzerine kazıma tekniği ile basılmıştır. 50 x 60 cm boyutlarındaki levha basımları 14 yıl sürmüştür. (1805-1819)

İstanbul’daki yaşam üzerine çok değerli gözlem ve bilgilerin yer aldığı kitaptaki yazılar, Melling’in notlarına dayanılarak Fransız yazar Charles Lacretelle tarafından kaleme alınmıştır.

• Melling adıyla anılan “Voyage Pittoresque de Constantinople et des rives du Bosphore” ilk olarak 1969 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından yarı boyutlarında, 2004 yılında ise Ahmet Ertuğ prodüksiyonu olarak gerçek boyutlarında çok özenli kağıt-baskı-cilt teknikleriyle çoğaltıldı.
• Picturesque Voyage to Constantinople and the Shores of the Bosphorus/Voyage pittoresque de Constantinople et des rives du Bosphore” isimli eserin aslına sadık çevirileriyle başka bir edisyonunu Denizler Kitabevi 2012 yılında yayınladı.

THOMAS ALLOM

1804 Londra doğumlu Thomas Allom, Royal Academy’den mimar olarak mezun oldu. İngiltere’de bir dizi kamu binası inşa ettiyse de ressam olarak, özellikle de gravürleriyle üne kavuştu. 1834’de geldiği İstanbul’da 4 yıl yaşadı. En önemli ve en çok beğenilen gravürleri İstanbul üzerine olanlarıdır.

Dönemin seyyahlarının önemli bir özelliği, ülkeleri adına bilgi toplamanın yanı sıra resim, gravür ve eskizlerle ilgili ülke raporlarını kitaplaştırmak olmuştur. Thomas Allom da İstanbul’a gelişinde İngiliz Elçisi Lord Strangford’un himayesine girmiştir. Elçilik binasında resmi görevi protestan papazlık olan Allom, çalışmalarını Türkiye’nin arkeolojik değerlerine yakın ilgi duyan Robert Walsh ile yürütmüştür. Bursa, Bergama, Manisa, Pamukkale, Efes ve Suriye’yi de kapsayan yolculukları Arabistan yarımadasına kadar ulaşmıştır. Thomas Allom’un bu yolculuklarda yaptığı resimlerin bir kısmı Robert Walsh’un 1839’da yayınladığı Constantinople and the Scenery of the Seven Churches of Asia Minor kitabında gravür olarak yayınlanmıştır.

• Thomas Allom, İstanbul Manzaraları (Rumeli’de ve Batı Anadolu’da Gezintilerle), 2013, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

WILLIAM HENRY BARTLETT

Ressam, gravür sanatçısı ve gezgin William Henry Bartlett’i Türkiye, Miss (Julia) Pardoe’nun yazdığı The Beauties of the Bosphorus kitabına yaptığı çizimlerle tanımıştır. Bu çizimlerden 83’ü, gravürleştirilerek kitaba alınır. Pardoe’nun İstanbul’da kaldığı yıllara ilişkin gözlem ve anlatımları da Bartlett’in çizimleri kadar gerçekçi ve değerli kabul edilmektedir.

Kilisede eğitim alan Bartlett, antik eserlere meraklıdır. Döneminin önemli eski eser uzmanı John Britton’ın yanında kendini geliştirir. İlk eserleri Royal Academy’de sergilenmiştir.

1837 ve 1838 yıllarında İstanbul’da bulunan Bartlett, İstanbul hayranı oryantalist bir ressam olarak İstanbul’un en gizemli ve gerçekçi pitoresk resimlerini çizer. Gravürlerindeki ayrıntılar, İstanbul’un fotoğraf öncesi dönemine ilişkin paha biçilemez değerdeki görsel tarih hazinesi olarak kabul edilmektedir.

• William Henry Bartlett’in çizimleriyle Miss Julia Pardoe’nun The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turk adlı kitabı ilk olarak 1967 yılında Yabancı Gözü ile 125 Yıl Önce İstanbul: Sultanın Şehri ve Türklerin Aile Hayatındaki Gelenekleri adıyla yayınlanmıştır. Aslının tıpkıbasımı niteliğindeki Sultanlar Şehri İstanbul kitabı ise 2010 yılında İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkmıştır.